قطران تبریزی

در نسخه منتخبات اشعار قطران که به ظن قوی به خط انوری ابیوردی است، و در سال 529 هـ.ق. نوشته شده است، نام او ابومنصور قطران الجلیلی الاذربایجانی آمده است. بنابراین پدر قطران گیلانی و خود او آذربایجانی است که در یکی از سالهای اوایل قرن پنجم هجری در شادی آباد تبریز پای به جهان گذارده است.

خدمت تو به شهر اندر کنم بر جای غم گر چه ایزد جان در شادی آباد آفرید

گویا قطران چنانکه خود گفته است، از طبقه دهقانان بود که از دهقانی به شاعری افتاده بود.

یکی دهقان بدم شاها شدم شاعر ز نادانی مرا از شاعری کردن تو گرداندی به دهقانی

ناصر خسرو در سال 438 هـ.ق. قطران را در تبریز دیده است و در سفرنامه می نویسد در تبریز قطران نام شاعری را دیدم؛ شعری نیک می گفت، اما زبان فارسی نیکو نمی دانست. پیش من آمد، دیوان منجیک و دیوان دقیقی بیاورد و پیش من بخواند و هر معنی که مشکل بود از من پرسید. با او بگفتم و شرح آن بنوشت و اشعار خود بر من خواند.

به هر حال آنچه مسلم است، قطران نخستین کسی است که در آذربایجان به فارسی دری آغاز سخنوری کرد و به این ترتیب مقتدای شاعران آذربایجانی گردید.

گر مرا بر شعر گویان جهان رشک آمدی من در شعر دری بر شاعران نگشودمی

وفات او را به سال 465 نوشته اند، ولی از اشعارش چنین پیداست که تا مدتی پس از این تاریخ هم زنده بوده است.